banner liberdade
InternasionálNOTÍSIA IMPORTANTE / HEADLINE NEWS

Timor-Leste harahun planu sosa kareta ba deputadu sira hafoin protestu

132
×

Timor-Leste harahun planu sosa kareta ba deputadu sira hafoin protestu

Share this article
Imajen (Getty Images) : Veíkulu ne'e, ne'ebé iha rótulu "karreta estadu nian", hetan sunu hosi manifestante sira
Imajen (Getty Images) : Veíkulu ne'e, ne'ebé iha rótulu "karreta estadu nian", hetan sunu hosi manifestante sira

INTERNASIONAL, (LIBERDADETL.com) — Timor-Leste anula ona planu ida hodi fó karreta gratuita ba nia deputadu sira hafoin ema rihun sira tun ba estrada sira hodi protesta hasoru ida-ne’e.

Iha loron-tersa ne’e, manifestante sira sunu pneu sira no sunu veíkulu governamentál ida, bainhira polísia hatán ho gás lakrimojéniu – oras balun liutiha, Governu hakru’uk ba presaun públiku nian no husik planu ne’e.

Maski nune’e, ema barak maka fila fali ba estrada sira, ho manifestante ida hatete ba BBC katak sira kalkula partisipasaun ida hosi manifestante rihun rua resin iha kapitál Díli iha loron-kuarta ne’e.

Maski protestu sira ne’e inisialmente hamosu hosi karreta sira, agora sira habelar ona hodi kobre apelu sira hodi hasai pensaun vitalísia ba deputadu sira ne’ebé reformadu.

Distúrbiu sira mosu bainhira governu sira iha Ázia tomak, hosi Nepal to’o Indonézia, hetan nakdoko hosi manifestante joven sira ne’ebé hirus hodi aponta persesaun ba esesu sira hosi deputadu sira.

Estudante ida ne’ebé maka hili atu la fó sai nia naran hatete ba BBC katak nia hetan soke hosi gás lakrimojéniu bainhira nia iha nia kampus universitáriu nia oin.

Nia hatete katak nia hirus ho deputadu sira tanba “[hakarak] sosa karreta luxu sira ba serbisu enkuantu sira nia povu sei terus hela”.

Deputadu sira iha Timor-Leste iha saláriu báziku anuál ida ho dolár rihun 36 (£26.377) iha tinan 2023, haktuir hosi Uniaun Inter-Parlamentár.

Ne’e liu dala 10 hosi rendimentu médiu nasaun nian, ne’ebé maka relatóriu governu nian iha 2021 kalkula besik $3,000.

Planu atu sosa karreta ba deputadu sira la’ós buat foun ida – no tuir loloos iha ona manifestasaun regular sira hasoru karreta gratuitu sira ne’ebé fornese ba deputadu sira dezde dékada 2000, hatete hosi Cezario Cesar, figura prinsipál ida ne’ebé lidera protestu sira ba BBC.

Iha 2008, polísia kaer estudante balu tanba protesta hasoru planu ida atu gasta $1m (£730,000) ba karreta foun sira ba deputadu sira.

Maibé agora de’it maka movimentu ne’e hahú duni – tanba nasaun ne’e kontinua luta hasoru dezigualdade no dezempregu ne’ebé aas.

“Ami hahú protestu ida-ne’e… bainhira sira deside atu sosa karreta sira,” dehan Cesar.

Maibé manifestasaun sira iha semana ne’e nakfera tanba “ema sira baruk ona ho sasán sira”, nia hatutan tan

“Ema sira laiha asesu ba edukasaun di’ak, bee no saneamentu… ita iha falta fasilidade sira, maibé sira kria nafatin lei barak atu fó benefísiu ba sira-nia an rasik,” Cesar hatete.

“Ami hanoin katak ida-ne’e injustisa.”

Estudante universitáriu ho tinan 30 ne’e hatutan tan katak deputadu sira iha ona karreta sira ne’ebé fornese hosi Governu – maibé iha planu sira hodi sosa karreta foun sira ba sira, maski sira nia karreta sira ne’ebé iha “sei [iha] kondisaun di’ak”.

Parlamentár sira vota ho unanimidade iha loron-tersa ne’e hodi halakon planu hodi sosa SUV foun Toyota Prado nian ba deputadu na’in 65 nasaun nian ida-idak.

Maibé, protestu sira kontinua iha loron-kuarta, ho ema balun ne’ebé la fiar kona-ba polítika U-turn.

“Rumor sira hatete katak karreta sira iha ona dalan”, hatete hosi Trinito Gaio, ho tinan 42, ba ajénsia notísia AFP.

“Ida-ne’e maka tansá estudante sira-ne’e hotu no ha’u iha ne’e ohin, atu asegura katak ha’u nia osan impostu nian la’o iha… diresaun ne’ebé sala.”

Manifestante sira mós buka atu reforma lei ida ne’ebé promete ba eis-deputadu sira pensaun vitalísia.

Imajen (Getty Image):Protestu sira iha kapitál Dili inisialmente foka ba karreta sira maibé hafoin ne'e habelar ba priviléjiu sira seluk ne'ebé deputadu sira goza
Imajen (Getty Image): Protestu sira iha kapitál Dili inisialmente foka ba karreta sira maibé hafoin ne’e habelar ba priviléjiu sira seluk ne’ebé deputadu sira goza

Timor-Leste iha populasaun ida hosi populasaun sira ne’ebé joven liu iha Sudeste Aziátiku, ho liu 70% hosi nia populasaun ho tinan menus hosi 35, haktuir hosi ONU.

Ida-ne’e mós entre estadu sira ne’ebé kiak liu iha rejiaun – maski dalabarak ida-ne’e konsidera hanesan sinál demokrasia nian entre ninia viziñu sira.

Fidelis Leite Magalhães, eis-ministru no prezidente hosi Institutu Polítika no Asuntu Internasionál sira iha Timor-Leste, hatete ba BBC katak “ema sira toman ona ho ideia katak protestu sira halo parte hosi sistema demokrátiku ida”.

“Moris hanesan normál iha Díli”, nia hatete iha loron-kuarta ne’e ba BBC. “Ida-ne’e maka protestu boot ida maibé protestu sira la hamosu ona pániku iha sosiedade.”

Ida-ne’e mosu bainhira nasaun viziñu sira iha Ázia tomak haree ona protestu anti-governu sira ne’ebé hanesan foin lalais ne’e tanba hirus hasoru korrupsaun no dezigualdade.

Iha Nepal, ema sanulu resin maka mate iha manifestasaun sira ho eskala boot iha semana kotuk, bainhira joven sira hosi Jerasaun Z sai ba dalan sira hodi protesta hasoru “nepo babies” no elite polítika luan liu. Distúrbiu sira duni sai líder sira nasaun nian iha de’it oras 48 nia laran.

Iha fulan Agostu, problema sira kona-ba kustu moris nian no hirus hanesan hasoru elite sira mós hamosu manifestasaun boot sira iha Indonézia, ne’ebé aumenta maka’as hafoin motorista ida mate tanba veíkulu polísia nian.

Fontes: BBC News
Koh Ewe Singapore no Kelly Ng Singapore

Reportajen adisionál husi Gavin Butler

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

error: Content is protected !!