banner liberdade
Narrativa Rezisténsia

Ofisial Militar persege hosi CIA tan invazaun Indonézia iha Timor Lorosa’e

117
×

Ofisial Militar persege hosi CIA tan invazaun Indonézia iha Timor Lorosa’e

Share this article
Imajen: (ilustrasaun) Invazaun Timor Leste ka Timor Leste husi Indonézia
Imajen: (ilustrasaun) Invazaun Timor Leste ka Timor Leste husi Indonézia

NARRATIVA REZISTÉNSIA, (LIBERDADETL.com) — Invazaun 1975 iha Timor Lorosa’e koñesidu tebes nu’udar atake ne’ebé halo hosi militár Indonézia.

Ho invazaun Indonézia nian, Timor Lorosa’e sai parte ida hosi territóriu Indonézia nian to’o tinan 1999.

Liután, ho okupasaun tinan 24, Indonézia mós konsidera hanesan Timor Leste nia kolonizadór ida.

Invazaun ba Timor Lorosa’e, ne’ebé hala’o ho naran Operasaun Seroja, akontese iha Prezidente Suharto nia ukun.

Maibé, foin fó sai liutiha dékada rua katak operasaun ne’e hetan mós apoiu hosi Estadus Unidus, no ho koñesimentu hosi Austrália.

Hateten katak Prezidente Suharto nia korajen hodi lansa operasaun ne’e tanba apoiu husi Estadus Unidus Amérika.

Ida ne’e hatudu husi dokumentu klasifikadu ne’ebé publika husi Arkivu Seguransa Nasionál iha Universidade George Washington iha tinan 2001, hafoin Timor Leste ukun-an.

Papel EUA nian iha invazaun Timor Lorosa’e aparentemente la’ós segredu úniku ne’ebé hakoi hela.

Mate misteriozu hosi ofisiál intelijénsia militár australianu nian ida seidauk fó sai ho luan.

Ema dehan katak nia rai hela segredu boot ida kona-ba invazaun Indonézia nian iha Timór-Leste, maibé nia moris remata ho trajiku.

Ofisiál intelijénsia nian maka Merv Jenkins, ne’ebé nia mate husik hela marka klean ida no hamosu pergunta sira ba nia feen.

Artigu ida iha counterpunch.org ne’ebé hakerek hosi Jeffrey St. Clair no Alexander Cockburn (30 Agostu 2001) esplika katak Sandra Jenkins, ofisiál militár nia feen, fiar katak Merv oho-an ho enkorajamentu CIA nian.

Istória ida-ne’e, ne’ebé hetan atensaun imprensa uitoan de’it iha EUA, envolve relasaun kompleksu no ran-fakar entre ajénsia intelijénsia EUA no Austrália, militár Indonézia, no Timór-Leste.

Jenkins maka operadór subar ida ne’ebé di’ak liu iha Austrália. Nia lidera grupu forsa espesiál Austrália nian, ne’ebé koñesidu ho naran Forsa Sinál 660.

Forsa ne’e koordena komunikasaun ba operasaun oin-oin iha Timor Lorosa’e nia laran, enkuantu forsa australianu sira esensialmente serbisu nu’udar kilat kontratadu ba Suharto no CIA.

Jenkins depois sai komandante ba departamentu funu eletróniku Austrália nian.

Iha tinan 1996, Jenkins hetan saida maka nia hanoin hanesan nia serbisu mehi nian: ligasaun prinsipál entre Organizasaun Intelijénsia Defeza Austrália nian (DIA), CIA, no Ajénsia Intelijénsia Defeza nian.

Iha pozisaun ida-ne’e, Jenkins tenke transmite imajen sira hosi satélite no interseta komunikasaun sira hosi Indonézia ba Estadus Unidus.

Maski CIA no militár Austrália sira halo esforsu di’ak liu, rejime Suharto hahú rahun, no movimentu ukun-rasik-an iha Timór Lorosa’e nia laran dala ida tan hetan momentum, hasoru retaliasaun maka’as ba beibeik hosi forsa Indonézia sira.

CIA konsidera beibeik informasaun intelijénsia Austrália nian kona-ba asuntu Indonézia nian, inklui Timór-Leste, “la sufisiente detalladu”.

Ajénsia ne’e ameasa Jenkins katak se buat sira la hadi’a, sei hakotu australianu sira hosi intelijénsia ne’ebé halibur iha Pine Gap, kompleksu kontrolu satélite nian iha Alice Springs nia liur ne’ebé rona Irake, Indonézia, Afganistaun, Índia no Xina.

Merv tuir informasaun sai hirus tebes ho ameasa no laran-moras hosi CIA.

“No ha’u hakarak hatete, durante fulan barak, durante tinan barak, sira nunka hasoru malu. No ida-ne’e maka área ida ne’ebé ami maka peritu sira, nune’e laiha razaun tanba saida maka ami labele fornese materiál. Ida-ne’e nunka akontese,” Peter Czeti, eis-ofisiál intelijénsia ida iha Embaixada Austrália nian iha DC, hatete ba Canberra Times.

Tuir Counterpunch, iha, defaktu, razaun barak tansá maka ajénsia intelijénsia australianu sira bele laran-rua atu entrega relatóriu intelijénsia detalladu sira kona-ba operasaun militár Austrália nian iha Timór-Leste.

Porezemplu, iha Maiu, Kapitaun Andrew Plunkett, ofisiál intelijénsia ba Rejimentu Reál Austrália Batallaun 3, ne’ebé servisu iha Timór Lorosa’e, hateten katak ajénsia intelijénsia Austrália fó instrusaun ba nia no sira seluk iha nia unidade atu subar evidénsia kona-ba krime funu nian ne’ebé halo hosi soldadu no milísia Indonézia sira.

“Fonte intelijénsia australianu sira fó sai ho loloos kona-ba planu indonéziu sira hodi oho apoiante independénsia sira iha Maliana”, tenik Plunkett ba programa televizaun australianu Dateline iha loron 09 fulan-Maiu tinan ne’e.

Laiha informasaun ida hosi sira-ne’e maka tuirmai pasa ba forsa sira ONU nian iha terenu.

Aleinde ne’e, bainhira polísia no soldadu Indonézia sira dadur ema rihun balun iha kampu polísia nian no permite membru milísia sira atu haketak pelumenus ema na’in 47 to’o mate ho machete, situasaun sai aat liután.

Plunkett, ne’ebé hetan knaar atu halo inspesaun ba rate masal sira, hatete mós katak soldadu australianu sira hetan orden atu hamenus númeru ema mate nian.

Maibé Plunkett hatete katak Austrália no ONU hatene katak mate-isin barak tau iha rate masal ka soe iha mota ka tasi.

Informasaun hanesan ne’e kona-ba situasaun iha Timor Lorosa’e molok referendu independénsia mak halo CIA fó presaun ba Merv Jenkins atu pasa ba oin.

Iha Maiu 1999, Jenkins deskobre kabel AUSTEO (Australian Eyes Only Document) husi Departamentu Estadu ne’ebé detallu kona-ba atividade milísia no tropa Indonézia nian iha Timor Lorosa’e.

Jenkins, iha presaun maka’as nia okos, fó informasaun ba nia kontaktu CIA nian. Nia hetan reprensaun lalais hosi nia superiór sira.

CIA mós laran-taridu. Bainhira ajente sira haree saida mak Jenkins entrega, sira realiza katak australianu sira subar informasaun krusiál kona-ba movimentu tropa Indonézia nian iha Timór-Leste.

Sira ezije dokumentu barak liután hosi Jenkins. Nia koko atu kumpri, hodi hateten ba nia superiór sira katak “presaun hosi CIA aumenta no maka’as.”

Maibé Jenkins lahatene katak nia hetan espionajen hosi nia funsionáriu rasik.

Investigasaun ida kona-ba Jenkins nia ligasaun ho CIA lansa kedas. Depois, iha fulan-Maiu nia rohan tinan 1999, ema lori nia ba interogatóriu no sai hosi enkontru ho laran-taridu.

“Bainhira ha’u haree nia ba dala uluk, nia iha presaun maka’as,” dehan Noel Adams, eis-ofisiál intelijénsia australianu no kolega Jenkins nian.

Hafoin sesaun, Jenkins haruka email ba nia superiór sira iha Canberra, hodi hatete katak nia sente katak nia hetan asédiu. Nia hatete katak nia “hirus no frustradu” no hakarak diskuti asuntu ne’e ho responsável superiór sira ajénsia nian bainhira nia fila ba Austrália iha fulan-Agostu.

Maibé, nia nunka fila. Loron rua hafoin haruka nota ne’e, nia mate, latan iha tali ida iha nia garajen, iha nia aniversáriu ba dala 48. (*)

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

error: Content is protected !!