LITERATURA POLÍTIKA, (LIBERDADETL.com) — Iha espasu semana ida nia laran, estaleiru AtlanticEagle Shipbuilding simu ona vizita hosi komisaun rua Parlamentu Timor-Leste nian. Estadu kaer 95% hosi kapitál empreza nian, iha ne’ebé investe ona euro millaun 12 maibé ne’ebé nia abandona liu tinan ida ho balun.
“Impaktu hosi relatóriu Negócios notavel, no, kombina ho vizita hosi Komisaun C – Finansa Públika hosi Parlamentu Nasionál Timor-Leste nian [ne’ebé hala’o iha sesta liubá], ne’ebé la’o di’ak tebes, iha ona rezultadu. Ami hetan kontaktu hosi embaixada timoroan, ne’ebé husu vizita hosi Komisaun seluk (E – Infraestrutura ho responsabilidade diretamente ba Hasolok), ne’ebé agora daudaun iha responsabilidade diretamente ba Hasolok Lisboa no laiha intensaun (inisiál) atu vizita estaleiru sira Vizita ne’e sei hala’o iha loron-sesta oinmai, 1 Agostu, iha tuku 10:30 dadeer.”
Ida-ne’e maka mensajen ne’ebé haruka ba Negócios hosi Bruno Costa, parseiru jestór hosi AtlanticEagle Shipbuilding (AES), loron haat hafoin Negócios publika artigu ida kona-ba empreza nia situasaun, ho títulu “Timor-Leste maka na’in ba estaleiru sira Figueira da Foz nian: ‘Nia hosik ami abandonadu.'”
Iha tinan 2022, tuir Prosesu Revitalizasaun Espesiál (PER) ida iha ne’ebé nia mosu hanesan kredór maioria AES nian, deve euro millaun 16, maka Estadu timoroan deside sai hanesan investidór ba tempu naruk iha estaleiru sira-ne’e, hola partisipasaun 95% iha konsesionáriu, ho Bruno Costa kaer restu no asume ninia jestaun, hamutuk ho Dute Soar, Soar reprezenta asionista maioria.
Iha ámbitu hosi PER, Timor-Leste perdua ona nia dívida sira ho euro millaun 16, ne’ebé nia selu ona ba AES hodi harii ferry ida ho naran Haksolok (signifika felisidade iha lian tétum) – ho empreza ne’ebé asumi kompletasaun hosi embarkasaun ne’ebé enkomenda iha tinan 2014 -, kompromete hodi injeta euro millaun 20 iha revitalizasaun hosi estaleiru sira.
Timor Leste sai hosi estaleiru hafoin injeksaun €12 milloens
Hafoin paradu tinan lima, ho taxa kompletasaun besik 70%, konstrusaun ró-ahi nian hahú fali iha finál 2022, maibé serbisu para fali tinan ida liutiha, bainhira Haksolok kompleta ona 85%.
“Buat hotu la’o di’ak tebes ho injesaun fundu sira hosi Timór-Leste, no serbisu iha ne’e la’o ho di’ak, inklui kumprimentu hosi kontratu Haksolok nian. To’o tinan 2023 nia rohan, ami la konsege ko’alia ho asionista maioria”, hatete hosi asionista minoritáriu AES nian ba Negócios iha loron-sesta liubá.
“To’o pontu ne’ebá, nia injeta ona besik millaun €12 hosi millaun €20 ne’ebé planeadu, maibé nia para haruka fundu sira dezde tempu ne’ebá, nune’e ami deside atu hapara serbisu konstrusaun nian iha Haksolok iha fulan-Marsu tinan kotuk,” fó sai Bruno Costa, ne’ebé hatete katak nia labele komprende empreza nia na’in nia postura.
“Asionista maioritáriu rasik maka prejudika hela fatin konstrusaun nian, hosik hela abandona. Ho liafuan seluk, nia prejudika nia-an rasik, bainhira nia tenki iha interese tomak hodi halo funsiona, ne’ebé maka inkomprensivel”, nia protesta.
Tuir Costa nia haree, “falta komunikasaun ne’e” hosi Timor Lorosa’e “bele haruka ona estaleiru sira ba vermellu.”
“Felizmente, ami konsege hetan serbisu barak. Ami jere ida-ne’e mesak, uza ami nia rekursu rasik, ho serbisu ne’ebé ami hala’o daudaun”, nia subliña, hodi nota katak estaleiru ne’e agora daudaun serbisu hela hodi hadi’a ró tolu, ida ne’ebé maka Teixeira Duarte maka na’in, no iha kontratu ida ho €24 milloens hodi “moderniza ró sira ne’e, hodi kaer peska rasik”.
Enkomenda hosi ró-na’in peska tradisionál ida ne’ebé boot liu iha Portugál. Ho forsa traballu hamutuk 60 resin, inklui timoroan balun, no funsionáriu indiretu besik 200, AES hein atu duplika reseita euro millaun 1,5 ne’ebé rejista iha tinan liubá to’o tinan 2025, hodi kalkula “lukru sira ba dala uluk iha tinan 10 ikus ne’e”.
Timor Oan Mute Mout Millaun 66
Entretantu, kreximentu AES nian hetan difikuldade tanba na’in nia indiferensa.
“Abandona ne’e hosi asionista maioria la’ós de’it difikulta kompletasaun hosi ró-ahi no ponton sira, maibé mós asinatura hosi kontratu foun sira”, relata hosi parseiru jestór, hodi afirma katak empreza iha “kontratu ida iha meza hodi harii ró kruzeiru ida ba mota Douro, ne’ebé enkomenda hosi jigante ida hosi mundu iha setór ne’e, ho folin euro millaun 22, maibé garante emisaun banku nian”. AES “laiha seguransa finanseira hodi asina kontratu ida ho dimensaun hanesan ne’e, ne’ebé presiza garantia bankária ida ho euro millaun haat ka lima”, nia nota, hodi lamenta katak “instabilidade ne’e hotu ne’ebé hale’u asionista maioritáriu, ne’ebé kompletamente absurdu”, halo nia lakon kontratu foun sira. Kliente ne’ebé refere tuir informasaun iha interese atu harii “ró tolu” iha estaleiru Figueira da Foz, ne’ebé sei hamosu reseita euro millaun 66 ba empreza.
Liután, Bruno Costa afirma, “karik asionista maioria kumpre ona nia parte, ró-ahi no ponton sira sei entrega tiha ona ba Timor Lorosa’e.”
Haksolok ne’e ho intensaun atu fornese ligasaun marítima entre enklave Oecusse, iha parte oeste nasaun nian, illa Ataúro, no Dili, kapitál Timór-Leste nian. Tanba ne’e, AES nia asionista maioria ne’e totalmente na’in ba Rejiaun Administrativa Espesiál Oe-Cusse Ambeno (RAEOA).
Ró ne’e ho naruk metru 73 no luan metru 12 no iha kapasidade atu transporta pasajeiru hamutuk 377, veíkulu pasajeiru 26 no karga to’o kilo 5.500.
Fontes informasaun: https://www.jornaldenegocios.pt/
