NOTÍSIA LITERÁRIA, LIBERADETL.com) — Binani, iha Turiscai, munisípiu Manufahi, hanesan sítiu istóriku ikus rezisténsia nian hosi Nicolau dos Reis Lobato, eroi nasionál Timor-Leste nian. Prezidente José Ramos-Horta nia vizita ba área ida-ne’e marka momentu signifikativu ida hodi fó onra ba luta istórika nasaun nian no hodi formula vizaun dezenvolvimentu ida ne’ebé sinerjiza prezervasaun istórika ho dezenvolvimentu sosioekonómiku lokál.
Prezidente nia vizita ne’e afirma ninia kompromisu pesoál no governamentál atu halo Binani sai monumentu nasionál ida ne’ebé dignu, asesivel ba públiku, no sai nu’udar símbolu amizade no rekonsiliasaun ho nasaun viziñu.
Turiscai, munisípiu Manufahi, iha fatin istóriku ida naran Binani. Ida ne’e mak fatin rezisténsia ikus hosi Nicolau dos Reis Lobato, eroi nasionál Timor-Leste nian ne’ebé mate iha luta ba ukun rasik-an. Istória boot ne’e moris bainhira Prezidente Repúblika José Ramos-Horta hala’o vizita ofisiál ba área ne’e.
Iha vizita ida ne’ebé deskreve hanesan “kompromisu pesoál kle’an”, Xefe Estadu marka prezensa hodi fó nia respeitu no trasa vizaun boot ida ba Binani nia transformasaun. Prezidente Ramos-Horta hato’o ninia intensaun atu estabelese área ne’e nu’udar “fatin sagradu”—monumentu dignu ho parke simbóliku, espasu memoriál, no infraestrutura adekuadu.
Objetivu primáriu hosi inisiativa ida-ne’e mak atu garante katak rai ne’ebé nasaun nia fundadór sira monu ba sei hetan respeitu, kuidadu, no asesivel ba ema hotu-hotu, tantu hosi Timor-Leste no hosi rai-li’ur.
Iha nia diskursu, Prezidente trasa planu dezenvolvimentu ida ne’ebé komprensivu. Aleinde estabelese uma tradisionál no área akampamentu, programa ne’e inklui mós fornesimentu bee-moos, saneamentu, no eletrisidade. Nune’e, Binani sei sai espasu ba reflesaun istórika, no sai mós sentru ba dezenvolvimentu ekonómiku lokál liuhosi turizmu kulturál no istóriku.
Rekoñese importánsia hosi asesibilidade, Prezidente husu atu reabilitasaun estrada ba Binani inklui iha Orsamentu Estadu 2026 nian. Nia hatete katak infraestrutura estrada nian maka ezijénsia absoluta ida atu loke área nia potensiál tomak.
Liu tan, Prezidenti Ramos-Horta reafirma komprimisu ninian governu nian atu repatria Nicolau Lobato nia restu mortais hosi Indonezia. Nia fó sai katak halo ona diskusaun klean ho líder Indonézia sira no hato’o nia esperansa katak prosesu ne’e bele realiza iha lideransa Prezidente eleitu Prabowo Subianto nian. Repatriasaun ne’e konsidera iha signifikadu istóriku no simbóliku, hatudu amizade entre nasaun rua ne’e.
Vizita ba Binani nu’udar momentu ida respeitu nian, no mós konfirmasaun ida ba diresaun polítika nian: prezerva memória luta nian enkuantu prepara ba dezenvolvimentu sustentável. Hosi rai rezisténsia Nicolau Lobato nian, Prezidente Ramos-Horta hato’o mensajen forte ida katak istória la’ós atu hanoin de’it, maibé sai mós nu’udar baze ba Timor-Leste nia futuru.
Prezidente Ramos-Horta nia vizita ba Binani subliña katak respeitu ba istória luta Timor-Leste nian bele sinerjiza ho ajenda dezenvolvimentu sustentável. Liuhosi planu ba monumentu nasionál ida, instalasaun públika, no hametin infraestrutura, Binani hein atu sai sentru ba reflesaun, edukasaun, no turizmu kulturál ne’ebé hametin identidade nasionál.
Liután, repatriasaun ruin Nicolau Lobato nian marka kompromisu diplomátiku simbóliku ida ne’ebé afirma valór amizade no respeitu ba kontribuisaun hosi fundadór nasaun nian. Vizita ne’e afirma katak patrimóniu istóriku la’ós de’it memória ida, maibé fundasaun ba futuru Timor-Leste nian ne’ebé inkluzivu no sustentável.
