LIVRU-KADI KAUTAK, (LIBERDADETL.com) — Iha fluxu lalais informasaun nian no konsumu dijitál instantaneu nia leet, importante tebes ba nasaun ida-ne’e atu hamoris fali kultura lee no hakerek nian, liuliu iha área literatura istórika. Promove literatura la’ós de’it kona-ba introdús livru, maibé mós kuda konxiénsia kona-ba importánsia atu komprende nasaun nia orijen, viajen, no valór ne’ebé forma ninia identidade koletiva. Liuhusi literatura istóriku, jerasaun foun bele esplora vestíjiu hosi pensamentu lokál, luta, no matenek ne’ebé karik hetan marjinalizadu hosi narrativa globál.
Análize ba livru istória nu’udar pasu estratéjiku ida hodi hakbesik jerasaun foun ba realidade pasadu nian ho perspetiva krítiku no refletivu. Livru istória la’ós de’it arkivu pasadu nian, maibé mós espasu ba aprendizajen étika no polítika ne’ebé bele forma atitude nasionál no responsabilidade sosiál. Bainhira foin-sa’e hetan enkorajamentu atu komprende kontestu istóriku liuhosi hakerek insisivu ne’ebé nakloke ba interpretasaun oioin, sira sei preparadu liután atu hasoru dezafiu tempu nian ho abut ne’ebé metin.
Livru ne’ebé destaka iha narrativa ida-ne’e, “Tan Malaka: Husi Prizaun nia Kotuk,” hakerek hosi Tan Malaka rasik, ne’ebé kompostu hosi diáriu, ensaiu, no reflesaun durante nia dadur iha nasaun oioin. Nu’udar figura revolusionáriu ida ne’ebé polémika liu iha istória Indonézia nian, Tan Malaka hakerek kona-ba ninia hanoin, luta interiór, no análize polítika iha izolamentu, hodi halo livru ne’e la’ós de’it relatu autobiográfiku ida maibé mós reflesaun filozófika no ideolójika ida kona-ba revolusionáriu ida iha ninia kapasidade limitadu.
Tan Malaka, moris ho naran Ibrahim Datuk Tan Malaka, iha tinan 1897 iha Nagari Pandan Gadang, Sumatra Osidentál, hala’o papél krusiál iha istória independénsia Indonézia nian. Edukasaun osidentál ne’ebé nia simu iha Olanda forma nia karakter intelektuál progresivu no kosmopolita.
Nia koñesidu nu’udar pensadór marxista ne’ebé la dogmátiku, ho ideia revolusionáriu ne’ebé tau nasionalizmu, sosializmu, no pan-asiatiku iha kuadru luta anti-koloniál nian. Ninia obra, hanesan Naar de Republiek Indonesia (Repúblika Indonézia) no Madilog (Materialismu-Dialétika-Lójika), hatudu ninia esforsu atu harii fundasaun rasionál no sientífika ba filozofia Indonézia nian.
Livru kona-ba (Husi Prizaun nia Kotuk) konta kona-ba Tan Malaka nia viajen moris nian bainhira nia dadur iha nasaun oioin, inklui Filipina, Hong Kong, no Olanda. Narrativa ne’e kronolójiku no refletivu, hahú ho nia kapturasaun, nia kondisaun fíziku no psikolójiku durante nia dadur, nia interasaun ho dadur seluk, no reflesaun ideolójiku ne’ebé mosu hosi nia izolamentu.
Livru nia istória la’ós de’it konta kona-ba moris iha sela ida, maibé serve hanesan meiu ida atu kritika imperializmu, kolonializmu, no deklinu morál hosi klase ukun-na’in. Maski iha kondisaun ne’ebé kloot no represivu, Tan Malaka hatudu klareza hanoin no konsisténsia iha luta ba ema sira ne’ebé hetan opresaun. Nia kestiona lejitimidade podér koloniál nian, interpreta fali valór justisa nian, no defende importánsia edukasaun massa nian nu’udar arma revolusaun.
Tan Malaka mós kritika movimentu eskerda, ne’ebé nia fiar katak lakon ona nia diresaun, no fó avizu hasoru perigu hosi sektarizmu iha luta. Fluxu narrativu entrelaza istória pesoál no análize sosio-polítika, hodi fó dimensaun duplu: hanesan istória individuál no hanesan dokumentu istóriku.
Tan Malaka nia estilu hakerek diretu, analítiku, no dalaruma sarkástiku. Nia hakerek ho kbiit intelektuál ne’ebé aas sein lakon ninia empatia kle’an ba povu nia terus. Livru ida-ne’e reflete intersesaun hosi revolusionáriu ida nia esperiénsia konkreta no pensamentu teóriku ne’ebé maduru. Liuhusi livru ne’e, lee-na’in sira bele komprende oinsá ideolojia dezenvolve la’ós de’it iha salaun palestra ka kongresu, maibé mós iha kadeia nia kotuk.
Akadémikamente, obra ida-ne’e hanesan dokumentu primáriu importante ida ba estudu istória polítika ho pensamentu eskerda Sudeste Aziátiku nian, no estudu kona-ba rezisténsia hasoru kolonializmu hosi sistema opresaun nia laran. Ninia signifikadu la’ós de’it iha ninia konteúdu maibé iha ninia kontestu no autór nia aten-barani.
Livru ida ne’e maka símbolu ida hosi rezisténsia intelektuál hasoru injustisa globál, ne’ebé hakerek hosi ema ida ne’ebé nakfilak sofrimentu ba kampu ida hodi hadi’a ideia sira.
Iha mundu ida ne’ebé nakonu ho manipulasaun podér, livru ida-ne’e sai hanesan lembransa ida katak luta ideolójika loloos moris hosi korajen morál no konsisténsia étika hasoru represaun. Tan Malaka, liuhosi livru ida-ne’e, hatudu katak sela prizaun ida la’ós luta nia rohan, maibé pontu partida ba revolusaun ida ne’ebé ás liu no esklaresidu liu.
Tanba ne’e, enkoraja jerasaun foun ida atu hadomi literatura istórika la’ós de’it nesesidade akadémika ida, maibé projetu kulturál ida ba tempu naruk. Sosiedade ida ne’ebé istórikamente alfabetizadu maka ida ne’ebé la fasil atu lohi ho informasaun no propaganda ne’ebé distorsidu. Liuhosi promosaun literatura no leitura krítika istória nian, ita prepara hela baze ba nasaun ida ne’ebé matenek liu, independente liu, no soberanu liu hodi komprende futuru.
