ISTÓRIA BADAK, (LIBERDADETL.com) — Iha aldeia ki’ik ida ne’ebé izoladu tebes ne’ebé dook hosi sidade, katuas ida naran Maubere. Nia fuuk mutin ona, nia matan kroat, maibé nia lian mamar hanesan ai-funan monu ba rai. Nia la’ós amlulik, la’ós mestre, la’ós ofisiál—maibé ema hotu mai buka nia, lori surat-tahan mamuk ida no dúvida lubuk ida.
Loraik ida, joven ida ne’ebé hela iha villa, naran Luan. Nia lori laptop ida no mochila ida nakonu ho nota sira. “Avo, ha’u hakarak hakerek livru ida. Kona-ba nasaun, kona-ba domin, kona-ba funu no dame. Maibé ema hotu-hotu matenek de’it atu ko’alia. Ha’u ta’uk ha’u nia hakerek sei konsidera la iha válor.”
Avo Maubere doko ulun neineik. Nia hatudu ba ai-hun tuan ida iha kintál laran. “Haree ba ai-guava ne’ebá. Nia la ko’alia barak. Maibé iha époka hotu-hotu, nia fuan mai mesak di’ak de’it.”
Luan nonook de’it. Nia hein konsellu barak liután. Maibé katuas ne’e la kontinua. Nia tuur de’it, kaer betel, hodi sente natureza nia furak.
Loron atu mout, atu kalan, iha ahi ki’ik no kafé moruk, Luan husu fali, “Entaun, hakerek livru ida hanesan kuda goiabas?”
“Lae duni,” ikus mai Mau Bere hatan. “Hakerek livru ida hanesan rai anin iha botir ida. Ita labele kaer hotu. Maibé se ita hatene nia huu ba dalan ne’ebé, ita bele grava nia huu maka’as.”
“Entaun saida maka diferensa ho ko’alia?”
“Ko’alia sira liu de’it, no liafuan iha livru laran sei metin nafatin. Ko’alia bele refuta, livru bele lee filafali. Ko’alia duni tuir tilun, livru hein fuan.”
Luan komesa komprende. Nia loke laptop, maibé katuas ne’e kaer nia kabas. “Labele ansi. Livru di’ak moris la’ós husi hirus, maibé husi komprensaun. Keta hakerek atu hatán. Hakerek atu akompaña.”
Iha loron tuir mai, Luan ba toos hamutuk ho nia. Sira kuda hela batar. “Tanba saida maka ita-boot la hakerek de’it iha uma?” Luan husu.
“Tanba molok atu hakerek, tenke haree. Mundu la presiza livru barak. Mundu presiza livru ne’ebé kompriende ema seluk nia kanek.”
Liutiha fulan tolu, Luan fila fali ba sidade. Nia la ansi atu hakerek kedas. Nia nonook, lee, la’o, foti nota sira. Nia aprende atu hakerek la’ós atu manán, maibé atu borda signifikadu.
Tinan barak liutiha, nia livru publika ona. Ida-ne’e la’ós livru ninia konteudu ne’ebé barak, la’ós nakonu ho teoria. Maibé sira ne’ebé lee, nia dehan, “Livru ne’e hanesan lian ida iha ha’u nia fuan rasik.”
No iha pájina dedikasaun nian, ida-ne’e hatete: “Ba Maubere, ne’ebé hanorin ha’u katak hakerek la’ós kona-ba prova, maibé kona-ba rona.”
