NARRATIVA REZISTÉNSIA, (LIBERDADETL.com) — Iha fulan-Abril tinan 1995, komunidade Indonézia sira iha rai-laran rona boatu, katak Prezidente Suharto nia komitiva, ne’ebé vizita hela Alemaña, hetan protestu. Iha informasaun ne’ebé kontraditóriu kona-ba protestu ne’e hosi sidadaun Indonézia iha rai-li’ur ka hosi ema estranjeiru ne’ebé anti-Suharto.
Hafoin komitiva to’o iha Indonézia, deskobre katak autokarru ne’ebé tula Prezidente nia komitiva hetan ataka hosi mistura manifestante Indonézia no estranjeiru sira.
“Maibé ida-ne’e la’ós lia-loos.”
Iha loron-kuarta, 5 Abril 1995, iha tuku 10:30 dadeer loos, Prezidente Suharto nia komitiva to’o iha estasionamentu Muzeu Zwinger nian iha Dresden, Alemaña. Vizita ne’e hanesan parte ida hosi série viajen Prezidente Suharto nian ba Alemaña hodi hametin relasaun bilaterál entre nasaun rua ne’e.
Ida ne’e nu’udar vizita daruak Prezidente Suharto nian, tanba antes ne’e halo ona vizita iha tinan 1991.
Atmosfera relativamente kalma, no kalohan moos bainhira Prezidente Suharto nia komitiva tun hosi autokarru.
Besik portaun muzeu nian, iha ema Alemaña atus ida resin ne’ebé haree hanesan turista baibain. Haree mós ofisiál polísia lokál sanulu resin hamriik guarda hodi proteje Prezidente Suharto nia komitiva.
Prezidente Suharto ho nia espoza, Tien, akompaña husi ministru sira hanesan BJ Habibie, Ali Alatas, no sira seluk, hafoin ne’e la’o ba odamatan muzeu nian, akompaña husi Forsa Seguransa Prezidensiál (Paspampres), ne’ebé lidera husi Tenente-Jenerál (Ret.) Sjafrie Sjamsoeddin, ne’ebé iha tempu ne’ebá hala’o kna’ar nu’udar Komandante Squad Aquad.
Bainhira grupu ne’e la’o ba odamatan muzeu nian, buat sira sai dezastre derrepente. Lidera husi ekipa ativista Grupu Libertasaun Timor Lorosa’e, Luciano, Vitor Tavarez, no Jose Manuel, ema atus ba atus, ne’ebé mosu nu’udar turista bai-bain, simultaneamente hala’o manifestasaun kontra Suharto. Balun kaer poster sira. Ema seluk lori sai espátula, bikan, no sanan-rai hodi hamosu barullu.
Situasaun sai aat liután bainhira manifestante sira balun baku Suharto nia komitiva ho manu-tolun ne’ebé dodok. Paspampres sira tenke uza eskudu sumbrinha nian hodi halo prvensaun ba manu-tolun.
Polísia alemaun hakfodak, tanba la antisipa ida-ne’e. Aleinde ne’e, sira barak liu.
Iha situasaun ne’e nia leet, grupu manifestante ida tenta atu hakbesik ba Prezidente nia komitiva, ne’ebé tenta atu tama iha muzeu. Polísia alemaun okupadu hodi trava manifestante sira enkuantu Forsa Seguransa Prezidensiál (Paspampres) tenta atu asegura Prezidente Suharto.
Luciano ho matenek konsege hakat liu grupu ne’e, agora dook de’it metru rua hosi Prezidente Suharto.
Sjafrie Sjamsoeddin hafoin ne’e realiza tarde liu katak Luciano besik liu ona ba prezidente. Depois nia koko atu trava Luciano, maibé nia esforsu sira hetan difikuldade tanba polísia Alemaña nia avansu.
Iha segundu balun nia laran, Luciano besik ona Suharto, nia liman-loos kaer hela megafone ida enkuantu nia liman-karuk kaer hela jornál ne’ebé nia lulun.
Depois akontesimentu ne’ebé halo mundu hakfodak akontese! Jornal lulun iha Luciano nia liman karuk kona Suharto nia ulun. Ida-ne’e susar tebes, maibé ida-ne’e la estraga nia peci!
Asuntu peci sai kestaun debate, tanba ema balun alega katak Suharto nia peci sai duni. Maibé saida de’it maka kazu, Suharto bele de’it halo oin-midar ho moe bainhira grupu ne’e ikusmai tama iha muzeu.
Suharto nia komitiva hela iha muzeu nia laran, ne’ebé koinsidensia hatudu pintura hosi Raden Saleh, durante minutu 45 nia laran. Syafrie depois transfere Prezidente Suharto no Sra. Tien ba karreta baibain no sai liuhosi odamatan sorin.
Grupu restu, inklui ministru, hafoin ne’e sa’e autokarru ida. Felizmente, ida-ne’e imposivel atu atinji, maibé desgrasa labele evita. Manifestante hein hela, toba iha estrada. Parese katak polísia alemaun mós permite manifestante atu hala’o sira nia asaun.
Lakleur depois, autokarru ne’e hetan baku, nakdoko, no dudu hosi manifestante sira, hodi lori nia hakbesik ba mota. Ministru Ali Alatas labele tahan tan nia hirus.
Iha momentu kaótiku ne’ebá, manifestante ida konsege hasai foto ida hosi Ali Alatas ne’ebé foti nia liman-fuan klaran ba nia no dehan, “Fuck you.”
Tuir insidente ne’e, Suharto kansela atuasaun ne’ebé maka marka ona ba kalan ne’ebá iha Dresden Opera House.
Kona-ba kanselamentu ne’e, relatóriu lokál sujere katak membru orkestra ne’e rasik lakohi halo atuasaun iha Prezidente Suharto nia oin!
Maski sira konsidera hanesan “ki’ik”, atuasaun hosi ativista sira Grupu Libertasaun Timor Lorosa’e nian ne’e estraordináriu. Sira konsege hakilar Suharto no Indonézia iha komunidade internasionál kona-ba Indonézia nia aneksasaun ba Timor Lorosa’e.
Ativista Grupu Libertasaun Timor Lorosa’e sira ne’e to’o konsege influensia polísia lokál no governu rejionál hodi kontra Suharto. Liután, “Suharto haters” barak hosi Sabang to’o Merauke, ne’ebé iha Alemaña, apoia movimentu ida-ne’e.
La ho “kooperasaun diak ho autoridade lokal sira”, insidente ne’ebe kona Suharto nunka akontese!
Esforsu sira lobi nian hahú fulan ida antes Suharto nia komitiva to’o, bainhira ekipa Luciano, Vitor Tavarez, no Jose Manuel sai hosi Lisboa ba Dresden hodi halo lobi ba parlamentu lokál no polísia.
Lobi ne’e hatudu katak efetivu tebes. Iha loron 30 fulan-Marsu tinan 1995, Parlamentu Sidade Dresden nian fó sai deklarasaun ida ne’ebé hateten, “Suharto nia komitiva la simu iha Dresden!”
Insidente Dresden nian tuirmai hamosu vítima. Ida uluk maka Komandante Forsa Seguransa Prezidensiál (Paspampres), Brigadeiru Jenerál Jasril Jakub, ne’ebé hasai hosi nia kargu.
Segundu maka polítiku PPP Sri Bintang Pamungkas, ne’ebé maka akontese atu vizita Alemaña iha tempu hanesan ho Suharto. SBP rasik fó hela palestra públika iha universidade Alemaña nian.
SBP hetan kaer hosi Tekab (Forsa Seguransa Indonézia) minutu balun hafoin dada iis iha Aeroportu Soekarno-Hatta. SBP hetan julgamentu tanba akuzasaun traisaun.
Maski nune’e, Luciano rasik konfirma katak, laiha ativista Indonézia, inklui SBP, mak envolve iha akontesimentu ne’e.
Insidente Dresden sai hanesan marku istóriku ida. Babad Jawi (eskritura Javanés Indonézia), Primbon (Primbon Indonézia), no predisaun lotaria nian sira publika ona. Balun halo predisaun katak Suharto nia kbi’it sei monu, hanesan mos nia “peci” monu bainhira Luciano baku nia.
Ema seluk prevee katak ativista sira tenke kuidadu. Suharto hirus tiha ona, liu-liu tanba hasai ona narrativa “sei halimar baku ” durante konferensia imprensa iha aviaun ba Jakarta.
Ho orientasaun husi Joyoboyo nia livru, ema seluk prevee katak Suharto nia ukun sei la dura kleur. Ida-ne’e hatudu loos. Liutiha tinan tolu, Suharto monu hosi nia kargu nu’udar Prezidente Repúblika.
Maibé saida de’it maka kazu, insidente Dresden nian loke ona ema barak nia matan: Suharto sai fraku. Agora maka tempu atu foti asaun!
Fontes: www.kompasiana.com
